ABD, İngiltere ve AB, Ukrayna‘nın işgali üzerine Rusya‘ya şimdiye kadar eşi görülmemiş yaptırımlar uygulamaya başladı ve yüzlerce fazlaca uluslu şirket ülkedeki faaliyetlerini durdurarak çekildi.
Bu adımların tesirleri artık yavaş yavaş kendisini hissettirmeye başladı. Temel gereksinim unsurlarının meblağları artarken çok sayıda insan işini kaybetme riskiyle karşı karşıya. Çok sayıda insan da dış dünyadan tecrit olmuşluk hissini kuvvetle hissetmeye başladı.
Günlük hayatın yaşanan kriz ötürüsıyla nasıl değiştiğini inceledik.
Bu haberde kelamları aktarılan bireylerin tümünün ismi değiştirildi ve kur karşılıkları haberin hazırlandığı sıradaki kıymetler üzerinden hesaplandı.
Yemeklik yağ şeker ve tansiyon ilacı
Rusya‘nın Ukrayna‘yı işgali başladığından bu yana parası ruble süratle bedel kaybediyor. Bu da birfazlaca perakende satış dükkanının daima fiyat artırmasına yol açıyor.
Moskova‘nın merkezinde yaşayan Daria çabucak hemen boş raf görmediğini söylüyor. “Yiyecek kıtlığı olmaz lakin daha da pahalanacak” diyor. “Ne kadar daha değerlenecek, hayal bile edemiyorum ve düşünmeye bile korkuyorum.”
AB vatandaşı olup Moskova’da yaşayan Jan, “20 Şubat günü 5500 rublelik [57 dolar] yiyecek ve muhtaçlık alışverişi yaptım. O gün aldığım şeyler bugün 8000 ruble oldu. Sütün fiyatı iki hafta ortasında neredeyse iki misline çıktı” diyor.
Şeker ve tahıl meblağları Şubat ayı ortasında aslına bakarsanız geçen yıla nazaran yüzde 20 yükselmişti. Rusya resmi haber ajansı Tass, birtakım perakendecilerin en temel besin hususlarının fiyatlarındaki artışı yüzde 5 ile sınırlamayı kabul ettiklerini duyurdu. Bir kısım dükkan ise un, şeker ve yağ üzere temel besin hususlarını muhakkak bir ölçünün üzerinde satmamaya başladı.
Daria, kimi hususları stokladığını söylüyor. “4 kilo kahve, 4 litre ayçiçek yağı, 4 litre zeytinyağı ve 4 şişe viski aldık” diyor. Ayrıyeten tansiyon ilacından da üç ay yetecek kadar ısmarlamış. Birtakım ilaçları bulmanın şimdiden zorlaştığını söylüyor.
Son iPhonelar ve ‘yabancı memnunluğu tatmak için son fırsat’
Kimi tüketim hususlarının meblağları epey fazla arttı. Akıllı telefonlar ve televizyonların fiyatları yüzde 10’dan fazla yükselirken Türkiye’de tatil yapmanın ortalama fiyatı da yüzde 29 daha fazla artık. Apple, Ikea ve Nike üzere önde gelen markalar artık mamüllerini Rusya’da satmıyor.
Daria, ailesi için yeni bilgisayarlar almayı bir müddetdir düşünüyordu ve fiyatların daima arttığını görür görmez bunu bir an evvel yapmaya karar verdi:
“Şubat başında 70 bin rubleydi ancak ay sonu geldiğinde 100 bin rubleye çıkmıştı. Biz de o fiyata aldık. daha sonra 140 bin rubleye çıktı ve Moskova’da stoklar tükendi.”
iPhone şarj aygıtı almadılar fakat alan fazlaca oldu. Apple 2 Mart tarihinde Rusya’daki bütün direkt satış faaliyetlerini durdurduğunu açıklamıştı. Daria “Keşke alsaydık” diyor:
“Şimdi latifesi yapılıyor. Son iPhonelarımızı aldık diyorlar.”
Yeni arabaların de meblağları fırladı. Daria “Araba için yeni filitreler ve motor yağı aldık. Servis vakti gelince kullanacağız” diyor ve ekliyor:
“Onları gözümüzün önünde fiyatları ikiye katlanmadan evvel almayı başardık.”
Eşi ve iki çocuğuyla yaşayan üniversite öğretim üyesi Pavel, Moskova’daki konutları için kimi elektrikli eşyalar almak istiyordu. Savaşın başladığı gün meblağların neredeyse yüzde 30 arttığını gördü. Bir buzdolabı, ocak, çamaşır makinası ve su ısıtıcısı almayı ve kapanmadan bir gün evvel Ikea’ya bir yatak ve bir dolap siparişi vermeyi başardı. Ikea meblağlarının değişmediğini söylüyor. “Fiyat artırmaya vakitleri olmadı” diyor acı acı gülerek.
McDonald’s’ın Rusya’daki 847 restoranını kapatmasındaki sembolik mana Rusların birçok için açıktı. McDonald’s bundan 30 yıl evvel Sovyetler Birliği’nde faaliyet göstermeye başlayan birinci Batılı şirketlerden bir tanesiydi. Kapanacağı duyulduktan kısa mühlet daha sonra verilen reklamlarla kalan yiyecekler olağanın 10 misli fiyatlarla satıldı. İlanlardan birinde “Yabancı memnunluğu tatmak için son fırsat” deniyordu.
Lakin Rusya’nın güney batısındaki Saratov’da yaşayan Vladimir, Batı’nın yaptırımlarının tesirini çabucak hemen hissetmediklerini söylüyor. “Vatniki (Kremlin’i destekleyenler) rublenin paha kaybından etkilenmez zira kıymetli ithal mallar kullanmazlar” diyor.
Müşterilerin ve tahminen de internet hizmetlerinin kaybedilmesi
Rusya bankaları, Swift memleketler arası ödeme sisteminden çıkarıldı. Visa, Mastercard, American Express, Apple ve Google Hisse üzere ödeme sistemleri de Rusya’daki hizmetlerini sınırladı. Rusya Merkez Bankası iktisadın yüzde 8 civarında küçülebileceğini söylüyor.
Fitness (egzersiz) kesiminde çalışan Nataşa “Gelişmeler bizim işleri fazlaca üzücü etkiledi” diyor. “Müşterilerimizin sayısı düştü. Beşerler spor merkezlerine üyeliklerini iptal ediyor ve paralarını geri istiyorlar. Buna karşılık kira, aygıtlar ve paklığın maliyeti giderek yükseliyor. Masraflarımız yaptırımlar uygulanmaya başladığından bu yana ortalama yüzde 30 civarında arttı” diyor. Nataşa, kendisininki üzere biroldukça iş yerinin kapanacağını düşünüyor. Kapanmayanların da ithal teçhizatın yerini alacak Rus eserleri bulmaya uğraşması gerekecek.
Ekaterina birkaç lisan okulunu yönetiyor ve yaptırımların şimdiden sorun yaratmaya başladığını anlatıyor:
“Başka ülkelerde öğretmenlerimiz var ve transfer yolları kapatıldığı için onlara ödeme yapamıyoruz. Ayrıyeten ABD, Almanya ve Letonya’dan öğrencilerimiz var, onlar da bizim hesabımıza okul fiyatlarını yatıramıyor. Şu anda öbür yollar kullanıyoruz ancak her bir iş günü yeni bir krizle başlıyor.”
Ekaterina, Zoom da engellenirse milletlerarası küme derslerini nasıl yürüteceklerini bilmiyor ve epey korkulu zira internet platformlarını bir Ukrayna şirketinin yönettiğini söylüyor.
“Uzun vakittir bir arada çalıştığımız biçimde bir anda her şeyi durdurdular. Onlardan hayli mutluyduk ve işlerini hayli uygun yapıyorlardı. Artık hem onlar için hem kendimiz için birebir vakitte bütün bu durum için epeyce üzgünüz” diye ekliyor.
Nataşa ise değişiklikleri kabullenmekte kuvvetlik çekiyor:
“Bu büsbütün yeni bir cins kriz ve hepimiz kaybolmuş üzereyiz, şaşkın bir biçimdeyiz. Yalnızca iş konusunda değil, bütün ömrümüzle ilgili. Gelirini kaybetmek, alıştığın hayatı bırakmak, toplumsal medya dahil temaslarının azalması, yurt haricinde yaşayan aile üyelerini ve dostlarını ziyaret etmeye gidemeyecek olmak. Kaybettiğimiz epey şey var şimdiden ve daha büsbütün kavrayamadık bile.”
Daria da büyük yabancı şirketlerin Rusya’dan çekilmesiyle hayli insanın işini kaybettiği yolundaki haberlerin kendisini kaygılandırdığını söylüyor:
“Şu ana kadar benim çalıştığım cinsten hükümetin fon verdiği projelerde bir kesinti olmadı. Lakin işimi kaybetmekten çok korkuyorum.”
Medya üstündeki sınırlamalar ve Soğuk Savaş’ın anıları
Yeni yasal düzenlemeler Rusya’da işgalle ilgili ‘sahte haber’ olarak algılanan paylaşımlar yapacak ve haber yayımlayacak herkes için mahpus tehdidi manasına geliyor. Bağımsız ve memleketler arası medya kuruluşlarına fazlaca sıkı sınırlamalar getirildi ve savaş aksisi protestolara katılan 13 bin civarında kişi gözaltına alındı.
Daria, yaptırımlardan Devlet Lideri Putin’i sorumlu tutuyor lakin birden fazla Rus, savaşla ilgili haberleri ağır bir Ukrayna aksisi propaganda yapan devlet denetimindeki medyadan dinliyor. Biroldukca kişi Putin’i destekliyor ve yaptırımlardan dolayı Batı’yı suçlayabiliyor.
Kimi beşerler da savaşı onaylamıyor lakin sessiz kalmayı tercih ediyor. Rusya’da ülkenin başkanını eleştirmek tehlikeli bir iş. Batılı hükümetler Rusların yaptırımların yükü altında ezilmesinin ülkede idarenin değişmesini de getirebileceğini umuyor lakin bu uzun vakit alabilir.
Yalnızca varlıklı Rusların yaptırımlardan etkileneceği görüşü hayli tartışmalı. Hiç kimse bundan daha sonra neler olacağından emin değil ancak ekonomik durumun daha da berbata gitmesi ve bunun uzun sürmesi ihtimali yüksek. Rusya Merkez Bankası işgalin başlamasından bu yana iktisatta kayda paha değişiklikler olduğunu bildirmişti.
Daria, “Dışardan baktığınızda Moskova’da tam olarak neler olduğunu anlayamayabilirsiniz” diyor. Kentin kafeleri ve restoranları hâlâ dolu, metro çalışıyor, kent merkezinde hâlâ trafik sıkışıklığı yaşanıyor.
“Eğer protestoları, aramaları, yaratıcı insanların ülkeyi çok de ses çıkararak terk edişini görmezseniz her şeyi eskisi üzere sanabilirsiniz. Birçoğu da sessiz sedasız gidiyor. Ben havada oksijen azalıyor üzere hissediyorum” diyor.
Bugün yaşananlar insanlara 1990’lı yılları, Sovyetler Birliği’nin parçalanması akabinde Rusya iktisadında yaşanan çöküşü hatırlatıyor.
Daria “30’lu yaştaki (o yılları yaşamamış) beşerlerle bu biçimdeları ve nasıl karneyle yiyecek aldığımızı konuşmak farklı oluyor. Şeker, tereyağ ve votka kuponlarımız vardı” diyor:
“Sosis alabilmek için dev kuyruklar oluştuğunu hatırlıyorum… Sık sık kent haricinden gelenlere satış yapılmaması konusunda arbede çıkardı. Utanç vericiydi. Birebir şeyleri umarım bir daha yaşamayız.”
“Yoksulluk ve işsizliğin ansızın artmasıyla hırsızlık, kapkaççılık artacak diye kaygılanıyorum” diye ekliyor.
AB vatandaşı olan Jan, hayatında şimdilik fazlaca değerli bir değişiklik olmadığını ve ülkeyi terk etmeyi düşünmediğini söylüyor:
“Ailem ve işim burada. Öbür bir yerde bir daha bir hayat kurmak hayli güç.”
Tam Gemi Şok Denemeleri, Ukrayna, Moskova, Rusya, Dünya, Haberler
Bu adımların tesirleri artık yavaş yavaş kendisini hissettirmeye başladı. Temel gereksinim unsurlarının meblağları artarken çok sayıda insan işini kaybetme riskiyle karşı karşıya. Çok sayıda insan da dış dünyadan tecrit olmuşluk hissini kuvvetle hissetmeye başladı.
Günlük hayatın yaşanan kriz ötürüsıyla nasıl değiştiğini inceledik.
Bu haberde kelamları aktarılan bireylerin tümünün ismi değiştirildi ve kur karşılıkları haberin hazırlandığı sıradaki kıymetler üzerinden hesaplandı.
Yemeklik yağ şeker ve tansiyon ilacı
Rusya‘nın Ukrayna‘yı işgali başladığından bu yana parası ruble süratle bedel kaybediyor. Bu da birfazlaca perakende satış dükkanının daima fiyat artırmasına yol açıyor.
Moskova‘nın merkezinde yaşayan Daria çabucak hemen boş raf görmediğini söylüyor. “Yiyecek kıtlığı olmaz lakin daha da pahalanacak” diyor. “Ne kadar daha değerlenecek, hayal bile edemiyorum ve düşünmeye bile korkuyorum.”
AB vatandaşı olup Moskova’da yaşayan Jan, “20 Şubat günü 5500 rublelik [57 dolar] yiyecek ve muhtaçlık alışverişi yaptım. O gün aldığım şeyler bugün 8000 ruble oldu. Sütün fiyatı iki hafta ortasında neredeyse iki misline çıktı” diyor.
Şeker ve tahıl meblağları Şubat ayı ortasında aslına bakarsanız geçen yıla nazaran yüzde 20 yükselmişti. Rusya resmi haber ajansı Tass, birtakım perakendecilerin en temel besin hususlarının fiyatlarındaki artışı yüzde 5 ile sınırlamayı kabul ettiklerini duyurdu. Bir kısım dükkan ise un, şeker ve yağ üzere temel besin hususlarını muhakkak bir ölçünün üzerinde satmamaya başladı.
Daria, kimi hususları stokladığını söylüyor. “4 kilo kahve, 4 litre ayçiçek yağı, 4 litre zeytinyağı ve 4 şişe viski aldık” diyor. Ayrıyeten tansiyon ilacından da üç ay yetecek kadar ısmarlamış. Birtakım ilaçları bulmanın şimdiden zorlaştığını söylüyor.
Son iPhonelar ve ‘yabancı memnunluğu tatmak için son fırsat’
Kimi tüketim hususlarının meblağları epey fazla arttı. Akıllı telefonlar ve televizyonların fiyatları yüzde 10’dan fazla yükselirken Türkiye’de tatil yapmanın ortalama fiyatı da yüzde 29 daha fazla artık. Apple, Ikea ve Nike üzere önde gelen markalar artık mamüllerini Rusya’da satmıyor.
Daria, ailesi için yeni bilgisayarlar almayı bir müddetdir düşünüyordu ve fiyatların daima arttığını görür görmez bunu bir an evvel yapmaya karar verdi:
“Şubat başında 70 bin rubleydi ancak ay sonu geldiğinde 100 bin rubleye çıkmıştı. Biz de o fiyata aldık. daha sonra 140 bin rubleye çıktı ve Moskova’da stoklar tükendi.”
iPhone şarj aygıtı almadılar fakat alan fazlaca oldu. Apple 2 Mart tarihinde Rusya’daki bütün direkt satış faaliyetlerini durdurduğunu açıklamıştı. Daria “Keşke alsaydık” diyor:
“Şimdi latifesi yapılıyor. Son iPhonelarımızı aldık diyorlar.”
Yeni arabaların de meblağları fırladı. Daria “Araba için yeni filitreler ve motor yağı aldık. Servis vakti gelince kullanacağız” diyor ve ekliyor:
“Onları gözümüzün önünde fiyatları ikiye katlanmadan evvel almayı başardık.”
Eşi ve iki çocuğuyla yaşayan üniversite öğretim üyesi Pavel, Moskova’daki konutları için kimi elektrikli eşyalar almak istiyordu. Savaşın başladığı gün meblağların neredeyse yüzde 30 arttığını gördü. Bir buzdolabı, ocak, çamaşır makinası ve su ısıtıcısı almayı ve kapanmadan bir gün evvel Ikea’ya bir yatak ve bir dolap siparişi vermeyi başardı. Ikea meblağlarının değişmediğini söylüyor. “Fiyat artırmaya vakitleri olmadı” diyor acı acı gülerek.
McDonald’s’ın Rusya’daki 847 restoranını kapatmasındaki sembolik mana Rusların birçok için açıktı. McDonald’s bundan 30 yıl evvel Sovyetler Birliği’nde faaliyet göstermeye başlayan birinci Batılı şirketlerden bir tanesiydi. Kapanacağı duyulduktan kısa mühlet daha sonra verilen reklamlarla kalan yiyecekler olağanın 10 misli fiyatlarla satıldı. İlanlardan birinde “Yabancı memnunluğu tatmak için son fırsat” deniyordu.
Lakin Rusya’nın güney batısındaki Saratov’da yaşayan Vladimir, Batı’nın yaptırımlarının tesirini çabucak hemen hissetmediklerini söylüyor. “Vatniki (Kremlin’i destekleyenler) rublenin paha kaybından etkilenmez zira kıymetli ithal mallar kullanmazlar” diyor.
Müşterilerin ve tahminen de internet hizmetlerinin kaybedilmesi
Rusya bankaları, Swift memleketler arası ödeme sisteminden çıkarıldı. Visa, Mastercard, American Express, Apple ve Google Hisse üzere ödeme sistemleri de Rusya’daki hizmetlerini sınırladı. Rusya Merkez Bankası iktisadın yüzde 8 civarında küçülebileceğini söylüyor.
Fitness (egzersiz) kesiminde çalışan Nataşa “Gelişmeler bizim işleri fazlaca üzücü etkiledi” diyor. “Müşterilerimizin sayısı düştü. Beşerler spor merkezlerine üyeliklerini iptal ediyor ve paralarını geri istiyorlar. Buna karşılık kira, aygıtlar ve paklığın maliyeti giderek yükseliyor. Masraflarımız yaptırımlar uygulanmaya başladığından bu yana ortalama yüzde 30 civarında arttı” diyor. Nataşa, kendisininki üzere biroldukça iş yerinin kapanacağını düşünüyor. Kapanmayanların da ithal teçhizatın yerini alacak Rus eserleri bulmaya uğraşması gerekecek.
Ekaterina birkaç lisan okulunu yönetiyor ve yaptırımların şimdiden sorun yaratmaya başladığını anlatıyor:
“Başka ülkelerde öğretmenlerimiz var ve transfer yolları kapatıldığı için onlara ödeme yapamıyoruz. Ayrıyeten ABD, Almanya ve Letonya’dan öğrencilerimiz var, onlar da bizim hesabımıza okul fiyatlarını yatıramıyor. Şu anda öbür yollar kullanıyoruz ancak her bir iş günü yeni bir krizle başlıyor.”
Ekaterina, Zoom da engellenirse milletlerarası küme derslerini nasıl yürüteceklerini bilmiyor ve epey korkulu zira internet platformlarını bir Ukrayna şirketinin yönettiğini söylüyor.
“Uzun vakittir bir arada çalıştığımız biçimde bir anda her şeyi durdurdular. Onlardan hayli mutluyduk ve işlerini hayli uygun yapıyorlardı. Artık hem onlar için hem kendimiz için birebir vakitte bütün bu durum için epeyce üzgünüz” diye ekliyor.
Nataşa ise değişiklikleri kabullenmekte kuvvetlik çekiyor:
“Bu büsbütün yeni bir cins kriz ve hepimiz kaybolmuş üzereyiz, şaşkın bir biçimdeyiz. Yalnızca iş konusunda değil, bütün ömrümüzle ilgili. Gelirini kaybetmek, alıştığın hayatı bırakmak, toplumsal medya dahil temaslarının azalması, yurt haricinde yaşayan aile üyelerini ve dostlarını ziyaret etmeye gidemeyecek olmak. Kaybettiğimiz epey şey var şimdiden ve daha büsbütün kavrayamadık bile.”
Daria da büyük yabancı şirketlerin Rusya’dan çekilmesiyle hayli insanın işini kaybettiği yolundaki haberlerin kendisini kaygılandırdığını söylüyor:
“Şu ana kadar benim çalıştığım cinsten hükümetin fon verdiği projelerde bir kesinti olmadı. Lakin işimi kaybetmekten çok korkuyorum.”
Medya üstündeki sınırlamalar ve Soğuk Savaş’ın anıları
Yeni yasal düzenlemeler Rusya’da işgalle ilgili ‘sahte haber’ olarak algılanan paylaşımlar yapacak ve haber yayımlayacak herkes için mahpus tehdidi manasına geliyor. Bağımsız ve memleketler arası medya kuruluşlarına fazlaca sıkı sınırlamalar getirildi ve savaş aksisi protestolara katılan 13 bin civarında kişi gözaltına alındı.
Daria, yaptırımlardan Devlet Lideri Putin’i sorumlu tutuyor lakin birden fazla Rus, savaşla ilgili haberleri ağır bir Ukrayna aksisi propaganda yapan devlet denetimindeki medyadan dinliyor. Biroldukca kişi Putin’i destekliyor ve yaptırımlardan dolayı Batı’yı suçlayabiliyor.
Kimi beşerler da savaşı onaylamıyor lakin sessiz kalmayı tercih ediyor. Rusya’da ülkenin başkanını eleştirmek tehlikeli bir iş. Batılı hükümetler Rusların yaptırımların yükü altında ezilmesinin ülkede idarenin değişmesini de getirebileceğini umuyor lakin bu uzun vakit alabilir.
Yalnızca varlıklı Rusların yaptırımlardan etkileneceği görüşü hayli tartışmalı. Hiç kimse bundan daha sonra neler olacağından emin değil ancak ekonomik durumun daha da berbata gitmesi ve bunun uzun sürmesi ihtimali yüksek. Rusya Merkez Bankası işgalin başlamasından bu yana iktisatta kayda paha değişiklikler olduğunu bildirmişti.
Daria, “Dışardan baktığınızda Moskova’da tam olarak neler olduğunu anlayamayabilirsiniz” diyor. Kentin kafeleri ve restoranları hâlâ dolu, metro çalışıyor, kent merkezinde hâlâ trafik sıkışıklığı yaşanıyor.
“Eğer protestoları, aramaları, yaratıcı insanların ülkeyi çok de ses çıkararak terk edişini görmezseniz her şeyi eskisi üzere sanabilirsiniz. Birçoğu da sessiz sedasız gidiyor. Ben havada oksijen azalıyor üzere hissediyorum” diyor.
Bugün yaşananlar insanlara 1990’lı yılları, Sovyetler Birliği’nin parçalanması akabinde Rusya iktisadında yaşanan çöküşü hatırlatıyor.
Daria “30’lu yaştaki (o yılları yaşamamış) beşerlerle bu biçimdeları ve nasıl karneyle yiyecek aldığımızı konuşmak farklı oluyor. Şeker, tereyağ ve votka kuponlarımız vardı” diyor:
“Sosis alabilmek için dev kuyruklar oluştuğunu hatırlıyorum… Sık sık kent haricinden gelenlere satış yapılmaması konusunda arbede çıkardı. Utanç vericiydi. Birebir şeyleri umarım bir daha yaşamayız.”
“Yoksulluk ve işsizliğin ansızın artmasıyla hırsızlık, kapkaççılık artacak diye kaygılanıyorum” diye ekliyor.
AB vatandaşı olan Jan, hayatında şimdilik fazlaca değerli bir değişiklik olmadığını ve ülkeyi terk etmeyi düşünmediğini söylüyor:
“Ailem ve işim burada. Öbür bir yerde bir daha bir hayat kurmak hayli güç.”
Tam Gemi Şok Denemeleri, Ukrayna, Moskova, Rusya, Dünya, Haberler